آشنایی با انواع پسته موجود در ایران

21نوامبر

پسته به عنوان یکی از مهم ترین خشکبار در ایران و جهان شناخته می شود و از ارزش غذایی بالایی نیز برخوردار است. ایران یکی از بزرگ ‌ترین و مهم ترین صادرکنندگان پسته در سطح جهان به شمار می آید و حتی می توان گفت بهترین نوع پسته جهان متعلق به ایران است. علاوه بر این پسته یکی از اجزای مهم آجیل‌های شور و شیرین است که در دو نوع خام و بو داده تولید می گردد. آشنایی با انواع پسته موجود در ایران می تواند اطلاعات بیشتری را در خصوص این خشکبار با ارزش در اختیار شما عزیزان قرار دهد.

آشنایی با درخت پسته

منشا درخت پسته احتمالا مربوط به مرکز یا شرق آسیا است. در حال حاضر گونه های مختلف این درخت در ایران تحت کشت قرار دارد. درختان پسته دارای دو پایه هستند که به معنای روییدن گل‌های نر و ماده روی درختان جدا از هم است. به این ترتیب هر دو گل نر و ماده روی یک درخت وجود ندارد. برگ های درخت پسته به رنگ سبز روشن است و به طور متناوب از ۲ یا ۳ برگچه نوک تیز با یک برگچه انتهایی تشکیل می شود. گل های درخت پسته به صورت خوشه ای است و گل نر آن نیز فاقد گلبرگ است.

انواع پسته موجود در ایران و تقسیم بندی آنها

حدود ۶۰ تا ۷۰ رقم و ژنوتیپ پسته ماده و تعداد زیادی ژنوتیپ نر در ایران وجو دارد که یکی از منابع مهم ژرم پلاسم پسته در دنیا به شمار می آید. برای انواع پسته ایران تقسیم بندی‌ های گوناگونی در نظر گرفته شده است. مثلا در یک تقسیم ‌بندی کلی تر انواع پسته را به دو دسته فندقی و بادامی تقسیم کرده اند که در دسته فندقی ارقامی نظیر کله‌قوچی و اوحدی قرار دارد و گروه بادامی نیز شامل ارقام اکبری، احمد آقایی، ممتاز و سفید پسته نوق می شود.

همچنین در یک تقسیم‌ بندی دیگر می توان از لحاظ زمان گل‌دهی، انواع پسته را به ۳ گروه زود گل، متوسط گل و دیر گل طبقه بندی کرد که در این صورت ارقام سفید پسته نوقی و کله قوچی در گروه زودگل، ارقام اوحدی، احمدآقایی و بادامی زرند در گروه متوسط گل و ارقام قزوینی و اکبری در گروه دیر گل قرار می گیرند.

در تقسیم بندی آخر نیز انواع پسته ها را با توجه به زمان رسیدن محصول به ۵ گروه خیلی زودرس، زودرس، متوسط رس، دیررس و خیلی دیررس تقسیم بندی می کنند. تاریخ برداشت ارقام خیلی زودرس تا ۳۱ مرداد ماه، ارقام زودرس ۱ تا ۱۰ شهریور، ارقام متوسط رس ۱۱ تا ۲۰ شهریور، ارقام دیررس ۲۱-۳۱ شهریور و ارقام خیلی دیررس ۱ تا ۱۰ مهرماه می باشد. برخی از ارقام جای گرفته در این گروه ها عبارتند از

• گروه خیلی زودرس: رقم قزوینی خیلی زودرس
• گروه زودرس: ارقام اوحدی و قزوینی زودرس
• گروه متوسط رس: ارقامی نظیر کله قوچی، خنجری و شاه‌پسند دامغان و بادامی
• گروه دیر رس: ارقام احمدآقایی و اکبری
• گروه خیلی دیررس: ارقام ابراهیمی و جندقی

معرفی برخی از انواع رایج پسته های موجود ایران

پسته ها از لحاظ کیفیت، طعم، رنگ مغز، درشتی، ریزی، تیرگی، روشنی و رنگ پوست در مناطق مختلف ایران با نام های گوناگون شناخته می شوند. علاوه بر این ویژگی ها، محل تولید پسته نیز به لحاظ کیفیت در قیمت این خشکبار تاثیرگذار است. مثلا پسته دامغان به خاطر طمع مرغوب و زیادی چربی، پسته قزوین به علت رنگ سبز مغزش و پسته رفسنجان نیز به خاطر مزه و رنگ قرمز مغز و همچنین روشن بودن رنگ پوست آن جایگاه خاصی دارد. جدا از ارقام ذکر شده در بخش قبلی، برخی دیگر از معروف‌ترین انواع پسته موجود در ایران عبارتند از: شیخ پسته جباری، رکن آبادی، ایتالیایی، غنوری، واحدی، سیدعلی آقایی بادامی، بادامی کج، سیف الدینی، هراتیف نیش کلاغی، پوست کاغذی، بادامی راور، شت آبادی، ابراهیم آبادی، ممتاز تاج آبادی، فندقی ریز، خنجری راوری و غیره . شایان ذکر است از جمله مهم‌ترین ارقامی که جهت صادرات مورد استفاده قرار می گیرد شامل ارقام کله قوچی، فندقی، اکبری، احمدآقایی و بادامی می شود. در ادامه به معرفی انواع رایج پسته های موجود در ایران می پردازیم.

• پسته کله قوچی:

پسته کله قوچی یکی از ارقام مشهور پسته در ایران است. مغز درشت فندقی شکل و همچنین ثمردهی خوب آن موجب گسترش و محبوبیت این رقم گردیده است. اکثریت برگ‌های این رقم مرکب ۵ برگچه‌ای هستند و برگچه انتهایی بزرگ‌تر از برگچه‌های جانبی است. علاوه بر این شاخه های این رقم نسبت به اوحدی قوی تر و محکم تر می باشد. زمان برداشت پسته کله قوچی دهه دوم شهریور ماه است. این نوع پسته در سایزهای  ۲۲ـ۲۰، ۲۴ـ۲۲، ۲۶ـ۲۴ یافت می شود و سایز ۲۰ـ۱۸ نیز در کمیت‌های کوچک برای این پسته موجود است. از آنجایی که پسته کله قوچی یکی از ارقام زودگل می باشد، به همین خاطر بیش‌تر در معرض خطر سرمای دیررس بهاره و خسارت ناشی از آن قرار دارد. این رقم همچنین نسبت به کمبود آب و موادغذایی نیز حساس است.

• پسته اوحدی(فندقی):

یکی دیگر از مهم ترین ارقامی تجاری پسته، پسته اوحدی است. این پسته معروف با اکثر مناطق پسته کاری سازگار است. به طوری که حدود ۶۰ الی-۷۰ درصد باغات پسته رفسنجان را شامل می شود. میوه این رقم از نمونه گرد و به شکل فندق است و در سایزهای ۳۰ـ۲۸، ۳۲ـ۳۰، ۳۴ـ۳۲ یافت می شود. سایز ۲۸ـ۲۶ نیز  جزو کمیت‌های کوچک این پسته محسوب می شود. ارتفاع درخت پسته اوحدی حدود ۳ متر است و دارای رشد متوسط و تاج گسترده می باشد. بیشتر برگ های آن مرکب سه برگچه ای هستند و برگچه های انتهایی آن بزرگتر از برگچه های جانبی است. این رقم از پسته در دهه اول شهریور ماه قابل برداشت می باشد.

• پسته بادامی:

میوه این نوع از پسته در ایران بادامی شکل، ریز و خنجر مانند است و رنگی کدر دارد. بیشتر برگ‌های آن ۵ برگچه‌ای هستند. پسته بادامی جزو ارقام زود گل است و از آنجایی که در نیمه اول مرداد ماه قابل برداشت است، یکی از ارقام خیلی زودرس به شمار می آید.

• پسته احمدآقایی:

یکی از نمونه های جدید پسته تجاری ایران، پسته کله قوچی است. عملکرد بالا و زمان کم لازم برای برداشت از ویژگی های بارز این نوع از پسته است. هند و یونان از جمله کشورهای خواهان پسته احمدآقایی هستند. مغز این نوع از پسته کشیده و در سایزهای ۲۴ـ۲۲، ۲۶ـ۲۴، ۲۸ـ۲۶، ۳۰ـ۲۸ یافت می شود. همچنین سایز ۲۲ـ۲۰ نیز در کمیت‌های کوچک برای این پسته موجود است. رنگ سفید پوست آن و قرمزی مغز این نوع پسته، احمد آقایی را به عنوان یکی از بهترین نوع پسته ها معروف ساخته است.  این پسته در تقسیم بندی های ذکر شده جزو ارقام متوسط گل و دیررس محسوب می شود.

• پسته ممتاز:

میوه های پسته ممتاز به شکل بادام است و از مغز خوشمزه تری نسبت به سایر ارقام تجاری برخوردار است. برگ های آن بیشتر مرکب سه برگچه ای هستند. این نوع پسته از ارقام زودگل و دیررس بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است.

• پسته سفید نوق :

پسته سفید نوق یکی از پسته های قدیمی رفسنجان است و مخصوصا در منطقه نوق که آب و هوای گرمتری نسبت به رفسنجان دارد، گسترش بیشتری یافته است. میوه این رقم بادامی شکل است و از ارقام زودگل و دیررس به شمار می آید. زمان برداشت پسته سفید نوق، دهه سوم شهریور ماه است.

• پسته قزوینی:

پسته قزوینی همانطور که از اسم آن مشخص است مربوط به منطقه قزوین است. این پسته در آنجا به نام پسته کله بزی نیز معروف است. این پسته از میوه بادامی شکل، ریز و مغز نسبتاً سبز رنگ برخوردار است. تعداد میوه موجود در هر خوشه بسیار زیاد است. اکثریت برگهای آن مرکب ۳ برگچه ای هستند. از آنجایی که این پسته در اواسط مردادماه قابل برداشت است از ارقام زودرس محسوب می شود.

• پسته شاه پسند دامغان:

پسته شاه پسند یکی از ارقام معروف تجاری پسته در منطقه دامغان است که از میوه بادامی شکل برخوردار است. بیشتر برگ های آن مرکب ۳ برگچه هستند. پسته شاه پسند از ارقام دیرگل و متوسط رس است که در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت می باشد.

• پسته خنجری دامغان:

پسته خنجری دامغان به شکل بادام است و تنها قسمت انتهایی دو لبه پوست آن به خنجر شباهت دارد و از این رو به آن پسته خنجری گفته می شود. این نوع بسته در بازار از نظر کیفیت چندان وجه تمایز مشخصی با نوع بادامی ندارد و غالبا  به صورت مخلوط با آن به بازار عرضه می گردد.